12 Kongregacja Generalna, 18 października 2023 r.

Uczestnictwo, zadania odpowiedzialności i władzy

Wprowadzenie do modułu B3

Kard. Jean-Claude Hollerich
Sprawozdawca generalny

Dzień dobry i witam wszystkich. Myślę, że wszyscy zgodzimy się, gdy powiem, że jesteśmy zmęczeni. To zrozumiałe, po pracy, którą wspólnie wykonaliśmy, pięknej, ekscytującej, ale też wymagającej. Dzisiaj rozpoczynamy czwarty moduł naszego Zgromadzenia, ostatni poświęcony analizie treści Instrumentum laboris. Subtelnie przypomina nam to, że zbliżamy się do końca. Ale uwaga: nie może to stać się powodem do zmniejszenia naszego zaangażowania w naszą pracę, tak jakby to był ostatni tydzień szkoły. W rzeczywistości koniec tej pierwszej sesji XVI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów zbiega się z początkiem równie ważnej fazy procesu: czasu między dwiema sesjami, w którym będziemy zobowiązani do powrotu do Kościołów, z których pochodzimy, z owocami naszej pracy, zebranymi w Raporcie podsumowującym, a przede wszystkim do towarzyszenia tym lokalnym procesom, które dostarczą nam elementów do zakończenia naszego rozeznania w przyszłym roku. Tak więc po powrocie do domu będziemy wezwani do podwójnego zadania. Z jednej strony będziemy musieli rozpowszechnić wyniki tej pierwszej sesji, angażując nasze Konferencje Biskupów, ponownie zwołując zespoły synodalne, aktywując odpowiednie formy komunikacji w mediach dostępnych dla naszych wspólnot, przygotowując ścieżki eksperymentowania i pogłębionego studium, które wspólnie określimy jako odpowiednie, i tak dalej. Z drugiej strony będziemy musieli natychmiast zacząć planować, jak zebrać informacje zwrotne od Kościołów lokalnych, owoce tej wymiany oraz ścieżki eksperymentowania i pogłębiania, aby przybyć “przygotowani” na drugą sesję, to znaczy naładowani jaśniejszą świadomością Ludu Bożego na temat tego, co to znaczy być Kościołem synodalnym, a przede wszystkim, o podjęcie jakich kroków prosi nas Pan, abyśmy się nim stali, a tym samym lepiej głosili Jego Ewangelię.

Wszystko to ma wiele wspólnego z czwartym modułem, który dotyczy tematów sekcji B3 Instrumentum laboris, poświęconej uczestnictwu. Jak zawsze, prowadzi nas tytuł i towarzyszące mu pytanie: “Uczestnictwo, zadania odpowiedzialności i władzy. Jakie procesy, struktury i instytucje  w misyjnym Kościele synodalnym?”.

Jesteśmy świadomi, że ten Synod będzie oceniany na podstawie zauważalnych zmian, które z niego wynikną. Wielkie media, zwłaszcza te najbardziej oddalone od Kościoła, są zainteresowane możliwymi zmianami w bardzo ograniczonej liczbie tematów. Nie będę ich wymieniał, ponieważ wszyscy je znamy. Ale nawet najbliżsi nam ludzie, nasi współpracownicy, członkowie rad duszpasterskich, ludzie zaangażowani w parafiach zastanawiają się, co się dla nich zmieni, jak będą mogli konkretnie doświadczyć w swoim życiu tego misyjnego uczniostwa i współodpowiedzialności, nad którymi zastanawialiśmy się w naszej pracy. I zastanawiają się, jak to jest możliwe w Kościele, który wciąż nie jest zbyt synodalny, gdzie czują, że ich opinia się nie liczy, a kilka lub tylko jedna osoba decyduje o wszystkim. Osoby te są szczególnie zainteresowane niewielkimi, ale delikatnymi zmianami w kwestiach, które zamierzamy poruszyć w tym module.

Przyjrzyjmy się bliżej tym zagadnieniom, tj. pięciu arkuszom (kartom) roboczym, nad którymi będą pracować nasze Grupy Robocze. Pierwszy z nich dotyczy odnowienia posługi autorytetu. Z pewnością nie ma ona na celu kwestionowania autorytetu wyświęconych szafarzy i proboszczów: jako następcy apostołów, my, proboszczowie, mamy szczególną misję w Kościele. Ale jesteśmy proboszczami mężczyzn i kobiet, którzy przyjęli chrzest, którzy chcą uczestniczyć i być współodpowiedzialni w misji Kościoła. Tam, gdzie panuje klerykalizm, tam jest Kościół, który się nie porusza, Kościół bez misji. Klerykalizm może mieć wpływ na duchownych, a także na świeckich, gdy roszczą sobie pretensje do wiecznego panowania. Duchowni chcą tylko utrzymać “status quo”, ponieważ tylko “status quo” cementuje ich władzę. Misja… niemożliwa!

Druga karta dotyczy wspólnej praktyki rozeznawania. Osobiście doświadczyliśmy na własnej skórze, a raczej w naszych sercach, mocy tak prostego narzędzia, jakim jest rozmowa w Duchu Świętym. Jak możemy wprowadzić jej dynamizm w procesy decyzyjne Kościoła, na różnych poziomach? Jak możemy nauczyć się budować konsensus, który nie polaryzuje, a jednocześnie szanuje wyróżniającą rolę autorytetu, nie izolując go od wspólnoty? To jest wyzwanie wspólnego rozeznawania.

Trzecia karta przypomina nam, że życie wspólnot ludzkich, a zatem także Kościoła, nieuchronnie przechodzi przez budowanie struktur i instytucji, które trwają w czasie i oferują ludziom możliwości uczestnictwa i wzrostu. Każda instytucja może oferować pewne możliwości, ale nie inne? Które z nich są bardziej zgodne z Kościołem synodalnym? Myśląc konkretnie, zacznijmy od instytucji, które już istnieją, takich jak rady duszpasterskie, i sprawdźmy ich stopień skutecznej synodalności.

Czwarta karta każe nam przyjrzeć się szczególnemu rodzajowi struktur, tym, w których dochodzi do zgrupowania Kościołów lokalnych. Poziom kontynentalny był szczęśliwą nowością i punktem kulminacyjnym procesu synodalnego w latach 2021-2024. Czego uczymy się z tego doświadczenia? Jaką rolę może odegrać poziom kontynentalny, również w realizacji “zdrowej decentralizacji”, do której często zachęca nas Ojciec Święty. I jaki jest potencjał takiego instrumentu jak zgromadzenia eklezjalne, w których uczestniczą nie tylko biskupi? Doświadczyłem na własnej skórze tego w Pradze: bez udziału kapłanów, diakonów, osób konsekrowanych i świeckich, uważam, że byłoby ono o wiele bardziej konfrontacyjne. Jak możemy budować sieci między Kościołami lokalnymi? I jak jest skonfigurowana posługa jedności Biskupa Rzymu w zdrowym zdecentralizowanym Kościele?

Ostatnia karta dotyka nas bardzo mocno, ponieważ zachęca nas do refleksji nad potencjałem samej instytucji Synodu jako miejsca, w którym można w szczególny sposób eksperymentować z dynamiczną relacją łączącą synodalność, kolegialność biskupią i prymat Piotrowy. Prosi również grupy, które się tym zajmą, o wyrażenie oceny na temat eksperymentu polegającego na rozszerzeniu uczestnictwa o grupę osób niebędących biskupami, wybranych jako świadkowie fazy słuchania i konsultacji.

Są to delikatne kwestie, które wymagają starannego rozeznania: w tej sesji zaczynamy się do nich zbliżać, a następnie będziemy mieli rok, aby kontynuować ich pogłębianie w świetle pracy, którą wykonamy w drugiej sesji. Są one delikatne, ponieważ dotykają konkretnego życia Kościoła, a także dynamiki wzrostu tradycji: niewłaściwe rozeznanie może ją zerwać lub zamrozić. W obu przypadkach doprowadziłoby to do jej śmierci. Są to pytania, do których należy podejść z precyzją językową i metodologiczną. Wśród ekspertów, którzy nam towarzyszą i którym przy tej okazji dziękuję, są teologowie, a także kanoniści, zarówno łacińscy, jak i wschodni. Jeśli mogą pomóc w naszej refleksji, nie boimy się do nich zwrócić. Moderatorzy wiedzą, jak to zrobić.

W nr 44 Instrumentum laboris przypomina nam, że uczestnictwo niesie ze sobą pokorę konkretności. To dlatego pytania dotyczące uczestnictwa pojawiają się po pytaniach dotyczących komunii i misji: to dzięki uczestnictwu możemy sprawić, że inspirująca wizja stanie się rzeczywistością i nadać ciągłość w czasie dynamice misji. Jednak konkretność niesie ze sobą także ryzyko rozproszenia na szczegóły, historie, indywidualne przypadki. W tym czwartym module musimy zatem podjąć szczególny wysiłek, aby skupić się na celu, do którego dążymy, wskazanym przez “Pytanie do rozeznania” w każdym arkuszu. Rozważania poboczne, które kierują nas na inne tory, nie pomogą nam. Chciałbym również przypomnieć, że celem każdej grupy, w odniesieniu do pytania, którym się zajmuje, jest wyrażenie zbieżności, rozbieżności, pytań do zbadania i konkretnych propozycji dalszych działań. Proszę moderatorów, którym jeszcze raz dziękuję, aby nie bali się naciskać na nas, nawet z odrobiną stanowczości, kiedy trzeba nam pomóc, abyśmy nie stracili koncentracji.

Oddaję teraz głos Delegatowi Przewodniczącemu, który poprowadzi nas przez sesję. O. Timothy Radcliffe i o. Dario Vitali pomogą nam ująć tematy naszej pracy odpowiednio z biblijno-duchowego i teologicznego punktu widzenia, przeplatając je chwilami ciszy, aby zachęcić do interioryzacji. Podobnie jak w poprzednich modułach, usłyszymy również kilka świadectw członków Synodu, którzy mogą podzielić się znaczącymi doświadczeniami na te tematy.

Życzę wszystkim owocnej pracy w tym module, która przyniesie korzyści całemu Kościołowi. Misyjne uczniostwo i współodpowiedzialność to nie tylko hasła, ale wezwanie, które można zrealizować tylko razem, przy wsparciu konkretnych procesów, struktur i instytucji, które naprawdę działają w duchu synodalności.