Przemówienie JE kard. Jean-Claude Hollerich Relatora Generalnego Synodu

Pierwsza kongregacja generalna

Środa, 4 października 2023 r.

Raport wprowadzający

Ojcze Święty,
Eminencje, Ekscelencje,
drodzy bracia i siostry,

 Układ tej sali jest prawdopodobnie dziwny dla wielu z was. Dlatego zaczynam od refleksji na temat tego miejsca.

Nie siedzimy w porządku hierarchicznym, ale wokół okrągłych stołów, aby zachęcić do prawdziwego dzielenia się i rozeznawania. Sala nie jest ustawiona w ten sposób ze względów praktycznych lub z powodu decyzji Sekretariatu Synodu, ale aby odzwierciedlić doświadczenie ludu Bożego w podróży synodalnej rozpoczętej w 2021 roku. Zarówno układ miejsc siedzących, jak i Instrumentum laboris są owocem tego synodalnego doświadczenia i pomagają nam rozeznać drogę, o którą prosi nas Bóg.

Proces synodalny, przez który przeszedł cały Kościół od 2021 roku, jest stałym punktem odniesienia dla naszej pracy podczas tego Zgromadzenia. Biskupi, którzy nie byli zbyt aktywni w tym procesie, ale zostali wybrani przez swoje Konferencje na XVI Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów, prawdopodobnie będą musieli na początku trochę się z tym zmagać. Są jednak także członkowie niebędący biskupami. Wielu z nich było szczególnie zaangażowanych w kontynentalną fazę Synodu i są wezwani do złożenia świadectwa o swoim doświadczeniu.

Okrągłe stoły przypominają nam również, że nikt z nas nie jest protagonistą Synodu. Duch Święty jest protagonistą i tylko z sercem w pełni gotowym na prowadzenie przez Ducha możemy odpowiedzieć na wezwanie, które otrzymaliśmy jako członkowie Synodu. Mówienie o Duchu Świętym nie oznacza zapominania, że nasze oczy są skierowane na Chrystusa. Wręcz przeciwnie, Duch Święty sprawia, że Chrystus jest obecny wśród nas, tak jak uczynił to w Eucharystii, którą wspólnie celebrowaliśmy. Bóg Ojciec, poprzez Ducha Świętego, stawia nas w komunii z ukrzyżowanym i zmartwychwstałym Panem.

Kościół jest ludem Bożym kroczącym przez historię z Chrystusem w centrum. Jest rzeczą normalną, że jedna grupa kroczy po Jego prawicy, inna po Jego lewicy, podczas gdy jedni biegną naprzód, a inni pozostają w tyle. Kiedy każda z tych grup spogląda w kierunku Pana, razem z Nim nie mogą nie widzieć grupy zajmującej przeciwną pozycję: ci, którzy idą po prawej stronie, widzą tych, którzy idą po lewej stronie, ci, którzy biegną naprzód, widzą tych, którzy pozostają w tyle. Innymi słowy, tak zwani postępowcy nie mogą patrzeć na Chrystusa, nie widząc razem z Nim tak zwanych konserwatystów i odwrotnie. Jednak ważną rzeczą nie jest grupa, do której zdajemy się należeć, ale chodzenie z Chrystusem w Jego Kościele.

Ten Kościół składa się nie tylko z wyświęconych szafarzy – biskupów, kapłanów i diakonów – ale ze wszystkich ochrzczonych, którzy uczestniczą w misji powierzonej mu przez Pana Jezusa Chrystusa. Dlatego misja odgrywa kluczową rolę w pojęciu synodalności. Aby pojąć rzeczywistość misji Kościoła, musimy rozszerzyć naszą wizję, od tej sali do całego świata.

Świat cierpi, ziemia, nasza matka i siostra, woła, a wraz z nią ubodzy. Ojciec Święty nie mógł być bardziej jednoznaczny w opisie zła, które dotyka nasz świat: zmiany klimatyczne – dziękuję Ojcze Święty za nową adhortację Laudate Deum – migracja, niekończące się wojny, skrajna polaryzacja w społeczeństwie, a także w Kościele, oraz konsumpcyjny styl życia, który ostatecznie wydaje się zaprzeczać istnieniu Boga. Miliony ludzi cierpią. Potrzebna jest solidna analiza socjologiczna, polityczna i ekonomiczna oraz wielkoduszne zaangażowanie. Jednak żadna analiza ani zaangażowanie nie odniosą sukcesu, jeśli nie uznamy, że korzeniem tego zła jest grzech. Dlatego Ojciec Święty głośno wzywa nas do nawrócenia, nawrócenia, które zmienia nasze codzienne zachowanie.

W tym kontekście Kościół otrzymuje wezwanie do stawania się coraz bardziej synodalnym. Nie zaczynamy od zera. Mamy już bogatą tradycję teologiczną dotyczącą synodalności, mamy magisterium wielu papieży, a teraz także głębokie nauczanie papieża Franciszka.

Jesteśmy wezwani do nauki gramatyki synodalności. Tak jak gramatyka naszych języków zmienia się wraz z ich ewolucją, tak gramatyka synodalności zmienia się w czasie. Dlatego odczytywanie znaków naszych czasów powinno pomóc nam odkryć gramatykę synodalności, która jest odpowiednia dla naszych czasów. W gramatyce istnieją pewne podstawowe zasady, które nigdy się nie zmieniają. Dla nas są to zasady katolickości, takie jak godność wynikająca z chrztu; rola Piotra w Kościele; kolegialność biskupia; posługa święceń; wspólne kapłaństwo wiernych i fakt, że są oni sobie nawzajem wyświęcani (por. Lumen gentium, nr 10). Mając te fundamentalne elementy naszej katolickiej gramatyki, musimy znaleźć sposoby na wyrażenie nowych spostrzeżeń, które daje nam Duch Święty.

Pracując nad tym zadaniem, musimy zawsze pamiętać, że Synod to nie Parlament! W parlamencie politycy debatują nad tekstem A zaproponowanym przez większość. Opozycja proponuje tekst B. W najlepszym przypadku niektóre punkty z B są wprowadzane do A…, przynajmniej do czasu, gdy nowe wybory zmienią te stanowiska. Ale w każdym przypadku to wąska większość decyduje o tym, co musi zaakceptować cała populacja. Niektórzy poczują, że wygrali, inni, że przegrali. I będą próbowali stawiać opór.

Mamy tekst, od którego możemy zacząć: Instrumentum laboris. Jest to owoc procesu synodalnego, który zaangażował cały Lud Boży. Proces ten jeszcze się nie zakończył: został on powierzony naszemu rozeznaniu. Nie jest to walka między stanowiskami A i B. Poprzez prawdziwe rozeznanie Duch Święty otwiera nasze umysły i serca na nowe stanowiska, pozostawiając A i B za sobą!

Po zastanowieniu się nad tym, czym nasza praca nie jest – debatą parlamentarną – dobrze jest mieć jasność co do tego, czym ona jest: wspólnym dziełem rozeznawania. Podobnie jak układ sali obrad, czas, który spędzamy razem, jest zorganizowany tak, aby ułatwić naszą pracę. Przeżyliśmy już fundamentalny moment: rekolekcje, które otworzyły Zgromadzenie. Nie możemy wspólnie rozeznawać bez wspólnej modlitwy. Dlatego zachęcam wszystkich, aby zachowali w swoich sercach wewnętrzne usposobienie i owoce rekolekcji. Aby nam w tym pomóc, w nadchodzących tygodniach będziemy wspólnie przeżywać inne momenty duchowości, a każdego ranka będziemy mogli wspólnie celebrować Eucharystię tuż obok, w Bazylice Świętego Piotra, przed rozpoczęciem sesji.

Wiecie już wiele na temat organizacji pracy w nadchodzących tygodniach, ponieważ otrzymaliście informacje na ten temat z Sekretariatu Generalnego w sierpniu. Krótko mówiąc, nasza praca będzie podzielona na pięć modułów. Pierwsze cztery będą poświęcone rozeznawaniu tematów zaproponowanych w Instrumentum laboris, zgodnie z kolejnością jego części (sekcje A, B1, B2, B3) i przy użyciu przygotowanych w tym celu arkuszy roboczych. Arkusz dla Sekcji A, który dzisiaj rozpoczynamy, został wam rozdany w Sacrofano. Pozostałe znajdują się w Instrumentum laboris. Ostatni moduł będzie poświęcony dyskusji i zatwierdzeniu raportu podsumowującego, który następnie przekażemy Ojcu Świętemu.

W każdym module będą miały miejsce naprzemiennie momenty zgromadzenia plenarnego, kongregacji generalnych i pracy w zespołach lub małych grupach. W ten sposób nasze rozeznawanie będzie czerpać korzyści zarówno z pogłębienia możliwego dzięki pracy w małych grupach, jak i z dialogu na poziomie powszechnym, który jest cechą charakterystyczną i przywilejem zgromadzenia takiego jak nasze.

Kontynuując podróż Ludu Bożego w ciągu ostatnich dwóch lat, praca w małych grupach będzie przebiegać zgodnie z metodą rozmowy w Duchu Świętym. Nie będę rozwijał wyjaśnienia tej metody, ponieważ doświadczyliśmy jej już w Sacrofano podczas pracy popołudniowej.

Zamiast tego chciałbym skorzystać z okazji, aby podziękować moderatorom, których nadzór nad tą metodą i przestrzeganiem czasu pozwala nam skupić się na tematach, które są przedmiotem naszego rozeznawania. Chciałbym również podziękować ekspertom, którzy będą mieli niewątpliwie wymagające zadanie stopniowego syntetyzowania owoców pracy małych grup i kongregacji generalnych w celu sporządzenia raportu podsumowującego, nad którym będziemy pracować w module końcowym.

Jedną z mocnych stron metody rozmowy w Duchu jest to, że pozwala ona każdej osobie wyrazić swój własny punkt widzenia, wzmacniając współbrzmienia, nie zaniedbując różnic, ale przede wszystkim zniechęcając do polaryzacji i polemik. Jak napisał niedawno Ojciec Święty, “w rozmowie w Duchu odnajdujemy drogę uczestnictwa ukierunkowaną na komunię i odnowę misji, która zachęca do uczestnictwa wszystkich i przyjmuje w komunii i jedności wielką różnorodność, którą jesteśmy [1]“. Ma na celu budowanie konsensusu bez dzielenia się na frakcje lub zmuszania do jednomyślności. W ten sposób sprzyja przejściu od słuchania siebie nawzajem do słuchania Ducha. Jak wyjaśnia Instrumentum laboris: “Ślady, jakie słuchanie sióstr i braci wywołuje we wnętrzu każdego, są językiem, za pomocą którego Duch Święty sprawia, że rozbrzmiewa Jego własny głos: im bardziej każdy jest karmiony medytacją nad Słowem i sakramentami, wzrastając w zażyłości z Panem, tym bardziej będzie w stanie rozpoznać dźwięk Jego głosu (por. J 10, 14. 27), także dzięki towarzyszeniu Magisterium i teologii” (n. 38). W tych ramach zmienia się również znaczenie osiągniętego konsensusu. Na przykład, na zakończenie każdego modułu, po pracy w grupach i dyskusji plenarnej, każde z małych grup zostanie wezwane do sporządzenia Raportu z wykonanej pracy, wyrażającego to, co zostało uzgodnione, ale także wszelkie rozbieżności lub kwestie, nad którymi należy kontynuować refleksję. Na podstawie tego raportu grupa zostanie wezwana do wyrażenia konsensusu, który jest przede wszystkim uznaniem, że wiernie reprezentuje wykonaną wspólnie pracę, z poszanowaniem każdej osoby, czego wymaga i jednocześnie zachęca głębokie słuchanie przewidziane w metodzie. Z tych powodów metoda rozmowy w Duchu wydaje się szczególnie odpowiednia dla celu i stylu tego zgromadzenia.

Mam nadzieję, że podczas tego miesiąca pracy uda nam się opracować mapę drogową na nadchodzący rok, którą będziemy mogli powierzyć Ojcu Świętemu. Idealnie byłoby, gdyby ta mapa drogowa wskazywała, gdzie czujemy, że osiągnęliśmy konsensus między nami, a zwłaszcza w Ludzie Bożym, identyfikując możliwe kroki, które należy podjąć w odpowiedzi na głos Ducha. Powinna też wskazywać, gdzie potrzebna jest głębsza refleksja i co może do niej zachęcić.

Dziękuję za przyjęcie wezwania do uczestnictwa w tym Zgromadzeniu. Dziękuję za zaufanie Duchowi Świętemu, dziękuję za gotowość słuchania siebie nawzajem jako dzieci tego samego Ojca, bracia i siostry w Chrystusie.

[1] POPE FRANCIS, “Prólogo”, in GUERRERO ALVES J. A. – MARTÍN LÓPEZ O., Conversación espiritual, discernimiento y sinodalidad, Editorial Sal Terrae, Maliaño (Cantabria), 2023, p. 10. [Originale spagnolo: En la conversación en el Espíritu encontramos una vía de participación orientada a la comunión y renovación de la misión, que alienta la participación de todos y acoge en la comunión y en la unidad la gran diversidad que somos].